Iedereen een winterslaap?

In de natuur houden een aantal zoogdieren tijdens de koudste maanden inderdaad bewust een winterslaap. In jouw tuin slapen zonder dat je het weet misschien wel egels en vleermuizen. Ook amfibieën gaan in slaapmodus tijdens de winterperiode, al doen deze koudbloedige dieren dat niet zo bewust als zoogdieren. Ze sukkelen er eerder vanzelf in naarmate de omgevingstemperatuur daalt.

Terwijl we op koude, donkere dagen met een kop warme chocolademelk naast de warme tegelkachel hangen lijkt een winterslaap erg aanlokkelijk. Maar voor onze tuinvrienden is het minder gezellig. Hun lichaam gaat dan wel in slaap-modus, maar het is een strategie om zo weinig mogelijk energie te verbruiken en zo nét in leven te blijven: hun hartslag vertraagt, hun temperatuur zakt sterk en ze ademen heel traag. Hebben ze niet voldoende reserves, dan overleven ze deze winterslaap niet.

Tijdens de winter zijn er weinig insecten, slakken, bessen, vruchten en bloemen met nectar te vinden én is het voor koudbloedige dieren te koud om op te warmen en te functioneren. Dus moet die koude periode met weinig voedsel overbrugd worden tot de volgende lente. En heel zuinig worden omgesprongen met energie. Tijdens de zomer en herfst wordt een hoeveelheid reserve-energie opgeslagen in een vetlaagje. En dat vetlaagje wordt langzaam aangesproken tijdens hun slaap-modus.

Egels zoeken voor hun winterslaap liefst een grote hoop bladeren uit waarin ze zich terugtrekken. Vleermuizen houden hun winterslaap op koele vorstvrije plaatsen zoals gaten in bomen en zolders of oude bunkers en grotten. Amfibieën zoals kikkers en salamanders overwinteren onder een houtstapel of een compostbak, onder hagen of struiken. Ook sommige vlinders en andere insecten overwinteren in spleten van bomen of in de schuur.

Onze hyperkinetische vriend de eekhoorn houdt geen winterslaap. Hij blijft tot in december met zotte sprongen door de bomen slingeren. Op echt koude en gure dagen is hij evenwel niet te bespeuren. Dan trekt hij zich terug in een van zijn vele nesten en houdt hij zich een tijdje koest in een soort winterrust. Tijdens die winterrust zal zijn lichaamstemperatuur (slechts) een paar graden dalen, en wordt hij nog regelmatig wakker, zeker op warmere dagen. Dan zie je hem na een paar dagen afwezigheid weer druk in de weer op de vogelvoedertafel of tussen de bladeren aan het zoeken naar noten die hij tijdens de herfst verstopt heeft. Die kan hij trouwens makkelijk terugvinden dankzij zijn geweldige reukorgaan.

Voor ons is het natuurlijk een heel ander verhaal. Meestal hebben wij wel voldoende voedsel en kunnen we ons lekker verwarmen op koude dagen. En toch voelen we ons tijdens de koudste wintermaanden vaak moe en lusteloos. We hebben behoefte aan rust en geborgenheid en stilte aan ons hoofd. Bij zo’n 5 à 10% van de bevolking leidt deze periode steevast tot winterblues, een soort winterdepressie.

De verklaring? Wellicht te weinig zonlicht. Op donkere dagen komt er weinig licht op ons lichaam en in onze ogen. Te weinig licht in de ogen zorgt dat er te veel melatonine in onze hersenen blijft, en dat geeft een gedeprimeerd gevoel.

Lichttherapie zou een oplossing kunnen zijn, maar misschien kunnen we toch ook iets leren van de eekhoorn? Misschien kunnen we tijdens de lastigste momenten van het jaar een periode van winterrust inbouwen. Af en toe een powernap nemen, zonder daarbij echt helemaal in een winterslaap te gaan zoals de eekhoorn doet. Dàt in combinatie met naar buiten gaan en wandelen. En vooral als de zon schijnt, een half uurtje per dag zonne-energie met vitamine D tanken.

En voor we het weten is het weer lente!