Citeren als:
An De Schrijver & Jan Mertens (2022). Natuur in de versnipperaar. Website Biodivers Zorggroen HOGENT, www.biodiverszorggroen.be en www.biodiverszorggroen.nl
Uit onderzoek van het Europese Milieuagentschap blijkt dat België samen met Malta en Nederland tot de meest versnipperde regio’s van Europa behoort. Versnippering (een andere term is fragmentatie) is het proces waarbij het landschap wordt opgedeeld in kleinere stukken door bijvoorbeeld de aanleg van autowegen of spoorwegen of woonkernen.
Wat is het Europese MilieuagentschapHet Europees Milieuagentschap (EEA) is een agentschap van de Europese Unie. Het heeft als taak betrouwbare en onafhankelijke informatie over het milieu te verstrekken. Het EEA ijvert voor duurzame ontwikkeling door het milieu in Europa beduidend en meetbaar beter te helpen maken. Het EEA doet dit door op het juiste moment gerichte, relevante en betrouwbare informatie te verstrekken aan beleidsmakers en het grote publiek. https://www.eea.europa.eu/nl/themes
Het Belgische en vooral het Vlaamse wegennet behoort tot het meest fijnmazige van Europa (meer dan 65.000 km wegen doorsnijden Vlaanderen). In 2020 worden ook nog altijd 14 voetbalvelden (=7 ha) per dag bebouwd in Vlaanderen.
Behalve vernietigend voor de open ruimte is dit ook nadelig voor de biodiversiteit. Door de aanleg van wegen en het uitbreiden van dorpen en steden verdwijnt immers open ruimte en zo ook natuurlijk leefgebied voor soorten.
Eén derde van Vlaanderen is ondertussen stedelijk en bebouwd gebied. Wat rest aan open ruimte wordt verder voor het grootste deel ingevuld door een intensieve vorm van landbouw. Tussen al die bebouwing, wegen, akkers en productieve graslanden liggen de natuursnippers van Vlaanderen: meer dan 85% van de natuurgebieden bestaat uit lapjes die kleiner zijn dan 5 ha. En hoe meer van deze snippers, hoe hoger het aantal verkeersslachtoffers, hoe hoger de genetische isolatie en hoe groter de randeffecten. Lees nog meer in dit EOS-artikel.
Snippers zorgen voor dieren onder de wielen
Een wild dier komt in Vlaanderen gemiddeld om de 300 meter een weg tegen. Op basis van tellingen kon berekend worden dat er jaarlijks in Vlaanderen zo’n 5 miljoen dieren sterven als verkeersslachtoffer: dat zijn 14.000 dieren per dag of 1 dier om de zes seconden. Hier zijn insecten en spinnen dan nog niet meegeteld! Jaarlijks zijn er twee pieken in de verkeersslachtoffers: de eerste piek vindt plaats in de periode februari/maart wanneer de padden massaal naar hun voortplantingspoelen trekken. Vaak worden poelen, de voortplantingsbiotoop van amfibieën, door wegen gescheiden van het zomer- en winterbiotoop. De tweede piek valt in augustus/september, wanneer jonge vossen, eekhoorns en wezels uit het ouderlijk nest verjaagd worden en op zoek moeten naar een nieuw leefgebied.
Met het project “Dieren onder de wielen” willen de Vlaamse overheid en Natuurpunt de knelpunten van het verkeersnetwerk in Vlaanderen in kaart brengen via losse waarnemingen en vaste trajecten van verkeersslachtoffers. Met gegevens van de gestandaardiseerde tellingen langsheen vaste trajecten kan ingeschat worden hoeveel dieren jaarlijks de dood vinden op Vlaamse wegen en of de verkeersdrukte op onze wegen het voortbestaan van bepaalde diersoorten in gevaar brengt. Als je regelmatig een zelfde traject aflegt (vb. van huis of kot naar school), kan je hieraan meewerken. Via www.dierenonderdewielen.be vind je meer informatie.
Snippers zorgen voor genetische verarming
Kleine leefgebieden van soorten bevatten vaak kleine populaties van een soort. De kans dat dergelijke kleine, geïsoleerde populaties uitsterven, is groter dan bij grote populaties. Versnippering leidt immers tot isolatie van dieren waarbij geen genenuitwisseling meer mogelijk is. Bij de verplaatsing van genen (erfelijk materiaal) van de ene populatie naar de andere populatie en/of kruising van de individuen van verschillende populaties verandert het totaalpakket van de genen (gene pool). Men noemt dit de gene flow. Gene flow is noodzakelijk om populaties gezond te houden. Lees er meer over in ons artikel ‘Wat is biodiversiteit’. Zonder deze gene flow en bij relatief kleine populaties bestaat het gevaar voor inteelt. Langdurige isolatie kan daardoor leiden tot het uitsterven van de soort. Lees er meer over in ons artikel ‘Kan je virtueel uitsterven?’.
Wegen, bebouwing of intensief gebruikte landbouwgrond kunnen onoverkoombare barrières vormen waardoor individuen geïsoleerd geraken van soortgenoten. Voor soorten die zich moeizaam verplaatsen zoals vele insectensoorten en spinnen vormen open velden rondom een bos bijvoorbeeld een onoverkoombare hindernis. Vogels en grotere zoogdieren hebben doorgaans minder moeite om zich van het ene naar het andere snippergebiedje te bewegen. Sommige soorten zijn dus gevoeliger voor genetische isolatie dan andere.
Snippers zorgen voor meer negatieve invloeden van buitenaf
De randzones van leefgebieden zijn als het ware buffers die het leefgebied zelf beschermen. In randzones worden bijvoorbeeld vervuilende stoffen vanuit omliggende industrie of landbouwgebied al gedeeltelijk opgevangen, waardoor de kernzone van het leefgebied zelf beter beschermd wordt. Het gaat dan om inwaai van bijvoorbeeld meststoffen en pesticiden. Hoe kleiner het leefgebied, hoe groter het aandeel randzone en hoe minder leefgebied beschermd is. Voor Vlaanderen werd bijvoorbeeld berekend dat meer dan 50% van het Vlaamse bos bestaat uit randzone. Hier vind je het wetenschappelijke artikel.
Weg met de versnipperaar!
De Vlaamse Regering sprak af dat tegen 2040 in Vlaanderen geen extra open ruimte meer mag worden aangesneden. Dan zou de versnippering in Vlaanderen definitief moeten stoppen. Op 23 september 2020 ondertekenden de minister van Mobiliteit en Openbare Werken en de minister van Omgeving ook het protocolakkoord voor het Vlaams Actieplan Ecologische Ontsnippering (VAPEO). Met dit ontsnipperingsplan zal de Vlaamse Regering de komende vijf jaar 10 miljoen euro spenderen aan afrasteringen, ecotunnels en ecoducten. Maar ook tuinen kunnen een rol spelen in het ontsnipperen van het landschap. Lees er meer over in ons artikel ‘Weg met de versnipperaar!’.