Citeren als:
Herlinde Dael, Catherine De Vos en Jan Mertens (2022). Wat is tuintherapie? Website Biodivers Zorggroen HOGENT, www.biodiverszorggroen.be of www.biodiverszorggroen.nl, 5p.
Om een antwoord te geven op wat tuintherapie is, moeten we eerst ‘groene zorg’ of ‘green care’ omschrijven.
Onder die groene zorg vallen: tuintherapie en therapeutische tuinen, therapie met dieren en zorgboerderijen.
Wij hebben op deze website aandacht voor tuintherapie en therapeutische tuinen. Daar waar bij tuintherapie de nadruk ligt op een actieve component ‘doing’, ligt de nadruk bij een therapeutische tuin op ‘being’ (Terra Therapeutica, 2021).
Groene zorg of Green care zijn termen die in Europa frequent gebruikt worden. Green care wordt gedefinieerd als “nature-based therapy or treatment interventions – specifically designed, structured and facilitated for individuals with a defined need (Bragg & Atkins, 2016 in Terra therapeutica, 2021).”
Groene zorg is dus een op natuur gebaseerde therapie of behandeling voor mensen met een bepaalde zorgnood. De zorg wordt aangeboden aan kwetsbare doelgroepen.Men maakt gebruik van het helend effect van de natuurlijke groenomgeving en/of betekenisvolle groenactiviteiten (Terra therapeutica, 2021).
Tuintherapie onderscheidt zich van verbale vormen van therapie door het methodisch en doelgericht toepassen van groen voor mensen met een zorgnood. Er wordt gebruik gemaakt van groenactiviteiten in/met de tuin of de natuur. Het is dus een handelings- en ervaringsgerichte vorm van therapie waarbij het resultaat net als andere vormen van therapie gericht is op het verbeteren van het psychisch, fysiek, sociaal en/of cognitief functioneren.
Deze therapie stemt zich af op de aanwezige doelgroep en past binnen de reguliere zorgverstrekking en een bestaand zorgtraject. Er wordt in de eerste plaats gewerkt rond individuele doelen, waarbij de tuintherapie deel uitmaakt van het behandeltraject van één zorgvrager, maar groenactiviteiten kunnen zich ook richten op het verbeteren van het welzijn van een groep.
De zorgvrager zit zelf achter het stuur van zijn traject. Multidisciplinair overleg met andere zorgverstrekkers is nodig om aan gemeenschappelijke doelen te werken en hierover af te stemmen.
Tuintherapie richt zich op de groei en bloei van mensen. Het einddoel is niet de perfecte plant of de volmaakte groente te kweken. De gezondheid en het welzijn van de cliënt is het hoofddoel en natuur en planten vormen hiertoe een middel
Terra therapeutica - 2018
De tuintherapeuten kunnen verschillende rollen hebben: therapeut, educator, consultant, ontwerper, onderzoeker, schrijver en fondsenwerver (Relf, 1999 in Marcus & Sachs, 2014).
Vaak zijn zij het die vanuit hun ervaring – wat werkt bij een bepaalde doelgroep of in een bepaalde voorziening – tuintherapeutische programma’s uitwerken maar niet altijd neerschrijven.
Deze programma’s zijn afgestemd op een doelgroep en veelal ook op de seizoenen. Dikwijls zijn het draaiboeken om groenactiviteiten te structureren die als praktisch hulpmiddel dienen. Deze tuintherapeutische programma’s zijn absoluut onderbelicht en meer onderzoek hiernaar zou een meerwaarde zijn.
Ook in Vlaanderen zijn er al heel wat tuintherapeuten. Zij werken vanuit hun eigen ervaring en vanuit doorgegeven kennis en zijn dus meestal ‘self made’. Een officiële opleiding bestond tot voor kort immers niet. In september 2021 werd wel gestart met een opleiding tot ‘Tuintherapeut’ en ‘Ontwerper van Therapeutisch Groen’ aan PXL Hasselt, in samenwerking met Terra Therapeutica. Volgens hun website weet de ‘Tuintherapeut’ het bestaand zorgtraject van de organisatie te verruimen door het aanbieden van gepaste groenactiviteiten op maat van de bewoner of patiënt. De ‘Ontwerper van Therapeutisch Groen’ analyseert de (zorg)organisatie en maakt een groenscan van de locatie. In functie van deze analyse en de behoeften van de organisatie wordt zo gewerkt aan de mogelijkheden van therapeutisch groen: zowel binnen (kamerplanten, plantenwanden …), in de tussenruimten (balkons, gevelgroen …) als het ‘participatief’ ontwerpen van een buitenomgeving (therapeutische tuin, helend landschap …).
De wetenschappelijke basis voor tuintherapie wordt o.a. gevormd door de Attention Restoration theorie (ART) van Kaplan (1995). Door een overvloed aan informatie en bijgevolg een aandachtsmoeheid kan ART helpen om terug te focussen en concentratie te vinden. Aandachtsmoeheid komt er wanneer we weinig intrinsieke motivatie hebben voor de taak die we aan het doen zijn en wanneer we tegelijkertijd potentieel interessante prikkels van buitenaf proberen te negeren (Kaplan, 1995 in Ohly et al, 2016). Dit is typisch voor onze huidige ‘stressmaatschappij’. Kaplan legt verder de link tussen aandachtmoeheid en onder andere problemen met inhibitie en het probleemoplossend vermogen.
Een groene omgeving heeft vele eigenschappen die herstel mogelijk kunnen maken. Groen heeft een herstellend of restoratief effect omdat een verblijf in de natuur zorgt voor een fysieke of psychologische afstand met de dagelijkse beslommeringen. Fascinerende natuurervaringen leiden de aandacht spontaan en ongedwongen af; er is minder cognitieve inspanning nodig en de geest kan zich herstellen. Deze combinatie van factoren stimuleert onze indirecte aandacht en zorgt ervoor dat onze focus hersteld wordt. De natuur en groenactiviteiten laden ons op. Dat is de essentie van tuintherapie.
Therapeutisch groen komt uiteraard wel pas tot leven door de activiteiten die er doorgaan. Een tuintherapeutisch programma is dan ook meestal afgestemd op de seizoenen en gaat het heel jaar door, ook wanneer de weersomstandigheden minder ideaal zijn. We gingen op zoek naar groenactiviteiten die kunnen passen binnen tuintherapie. Je leest er meer over in ons artikel ‘betekenisvolle groenactiviteiten’.
Meer weten?
Meer over therapeutische tuinen vind je in ons artikel ‘wat is een zorgtuin/therapeutische tuin’.