Citeren als:
Jeroen Heyvaert & An De Schrijver (2022). Hoe maak je een functioneel bijenhotel? Website Biodivers Zorggroen HOGENT, www.biodiverszorggroen.be en www.biodiverszorggroen.nl.
Een bijenhotel biedt nestgelegenheid voor solitaire bijen. Over deze fascinerende diertjes schreven we een apart artikeltje ‘kijken door de ogen van wilde bijen‘. Er bestaan onder- en bovengronds nestelende wilde bijen. In een bijenhotel komen enkel de soorten voor die van nature bovengronds nestelen.
Het maken van een bijenhotel is eenvoudig en een leuke activiteit om samen met de zorgvragers te doen. Maar niet elk bijenhotel is even functioneel. Jammer genoeg zijn er op de markt heel wat bijenhotels die niet voldoen aan de eisen van onze zoemende vrienden. Met onze tips en tricks zal je bijenhotel in een mum van tijd krioelen van het leven.
Een bijenhotel gevaarlijk?
In een bijenhotel nestelen solitaire bijen en deze steken niet. Ze hebben een angel, maar velen zijn kleiner dan de bekende ‘gewone wesp’ en honingbij. De meeste soorten hebben een kleine angel die niet door onze huid kan dringen.
De voornaamste reden dat solitaire bijen niet steken is omdat het een te groot risico vormt om zelf te overlijden. Honingbijen en sommige wespen daarentegen zijn sociaal en leven in kolonie. Bij hen zorgt de koningin voor de volgende generatie en zij zullen er dan ook alles aan doen om hun koningin te beschermen.
Aangezien een bijenhotel enkel solitaire bijen aantrekt is het veilig. Het is trouwens de perfecte manier om de natuur van dichtbij te observeren. Je kan vlak voor het nest staan en bestuderen hoe de bijen de toegang dicht metselen. Dit maakt dat de educatieve waarde groot is, de mogelijke vrees voor insecten kan verminderen en de waardering voor wilde bijen en insecten in het algemeen toeneemt. Wilde bijen zijn immers nuttige insecten. Met een infobordje naast het bijenhotel kan je ervoor zorgen dat bezoekers het bijenhotel nog meer zullen appreciëren.
Locatie van het bijenhotel
Algemeen geldt dat een bijenhotel het best zuidelijk of zuidoost georiënteerd is. De overwegende windrichting in Vlaanderen is het zuidwesten. Deze oriëntatie wordt dan ook best vermeden. Zo komt er ook voldoende zon op het bijenhotel waardoor de bijen zich kunnen opwarmen en het nest sneller droogt om schimmelvorming te vermijden.
Veel bijensoorten leggen slechts een beperkte afstand af tussen nest en voedselbron en hebben elk een specifieke voedselvoorkeur. Het bijenhotel wordt dan ook best nabij (< 100m) een bloemenrijk stukje tuin geplaatst. Sommige bijensoorten zijn echter erg kieskeurig wat het voedsel betreft dat ze bij hun eitjes leggen. Hier moet rekening mee gehouden worden. We leggen dit uitgebreid uit in onze artikeltjes ‘kijken door de ogen van wilde bijen‘ en ‘een tuin voor wilde bijen‘.
De larven van solitaire wespensoorten zijn afhankelijk van dierlijk voedsel zoals insecten en spinnen en zijn minder gebonden aan bloemen, hoewel die vaak wel hun energiebron vormen. Voor hen is de aanwezigheid van ruigtes met struiken en bomen belangrijk.
Als je het bijenhotel nergens kan plaatsen waar het beschut staat voor de regen voorzie je best zelf een dakje of overhangende rand. Als kers op de taart kan je opteren voor een groendak. Dit is niet veel werk en zo zorg je voor extra bloemen nabij het bijenhotel.
Zorg ervoor dat het bijenhotel stevig vasthangt zodat het niet begint te schommelen bij een windvlaag. Een groot bijenhotel veranker je stevig in de grond aangezien deze veel wind kunnen vangen. Plaats een bijenhotel ook op minstens 50cm hoogte om opspattend vocht te vermijden.
Grootte van het bijenhotel
Zowel grote als kleine bijenhotels bieden een meerwaarde. Een groot bijenhotel is een heuse aandachtstrekker in de tuin en kan veel nesthulp bieden. Een nadeel aan een groot bijenhotel is dat deze gevoeliger is aan plagen. Meerdere kleine bijenhotels op verschillende locaties in de tuin genieten de voorkeur boven een groot bijenhotel. Heb je slechts een kleine tuin? Dan is 1 klein bijenhotel ook al een verbetering! Een simpel wijnkistje opgevuld met de correcte materialen is al een prima bijenhotel.
Welk materiaal?
In de natuur maken bovengronds nestelende solitaire bijen hun nest in holle plantstengels, dood hout en gaten in muren. In een bijenhotel proberen we hun natuurlijke nestplaatsen na te bootsen. Om een bijenhotel te maken zorg je voor een houten structuur waarin je dit materiaal geplaatst kan worden. Hieronder geven we een opsomming van materialen waarmee je een bijenhotel kan opvullen. Niet alles hoeft aanwezig te zijn, een bijenhotel kan ook enkel uit houtblokken of bamboe bestaan, maar het is uiteraard wel leuk om er een creatief geheel van te maken.
HOUT
Boor gaatjes tussen de 2 en 12 mm diameter, 6 tot 15 cm diep
- De gangen van 2,5 tot 8 mm zijn het meest in trek, dus die moeten de meerderheid vormen.
- Idealiter zijn de gaatjes 6 – 15 cm diep. Maar dit is niet altijd mogelijk. Als je bijvoorbeeld een gaatje boort in een houten blok met een voorboor van 2 mm dikte, kan deze vaak niet dieper dan 3 à 4 cm. Dit is voldoende voor zo’n kleine opening. Je kan ook langere boren kopen in een doe-het-zelf-zaak.
- Boor niet helemaal door de houtblok heen. Zorg dat de achterkant gesloten blijft.
De gaatjes moeten binnenin mooi egaal zijn
Is dat niet het geval dan kunnen bijen met hun vleugels in splinters blijven haken. Dit voorkom je door:
- harde houtsoorten te gebruiken zoals eik, esdoorn, es, beuk, robinia, kastanje, meidoorn
- goede en/of nieuwe boren te gebruiken en
- door nadien met een schuurpapier op een boormachine de gaatjes egaal te maken.
Zorg dat je boormachine niet oververhit
- Haal tijdens het boren je boor af en toe uit het gat om het zaagsel kwijt te raken. Als je dit niet doet kunnen de temperaturen binnenin hoog oplopen waardoor je brandplekken in het hout krijgt en je boor sneller bot wordt.
- Boor enkele gaten van een bepaalde grootte en wissel dan voor een andere maat, zo kan je boor telkens afkoelen waardoor deze langer meegaat.
Klem de houtblokken stevig vast
Dat kan in een bankschroef of sergeanten. Heb je dit niet, klem de houtblok dan stevig tussen je voeten.
HOLLE HOUTSTENGELS
Waar te vinden?
- Bamboestengels zijn heel erg in trek bij solitaire bijen. Deze zijn te vinden in tuinen of in een doe-het-zelf-zaak of bij een houthandelaar. Het merg van de bamboe mag erin blijven, de bijtjes halen deze er zelf uit.
- Een alternatief voor bamboe zijn holle planenstengels van bijvoorbeeld Wilde kaardenbol, riet, duizendknoop, vlier, … Deze kan je uit de tuin halen. Oogst ze in de winter wanneer ze verdord zijn of in de zomer en laat ze op een warme en donkere plek drogen.
Zorg dat het uiteinde gesloten is
Bamboe heeft tussenschotten. Zo’n tussenschot is een ideaal uiteinde. Is er geen tussenschot? Vul het uiteinde dan zelf met aarde of leem.
Bescherm tegen vogels
Holle plantenstengels bescherm je best een gaas (bv. kippengaas) tegen vogels. Kool- en pimpelmezen bijvoorbeeld gebruiken de stengels graag als nestmateriaal, maar ook de larven in de stengels zijn een lekkernij voor vogels en zitten boordevol eiwitten.
LEEM
Waar te vinden?
Leem kan je kopen in bouwwinkels en sommige doe-het-zelf-zaken. Het is een natuurlijk product dat o.a. gebruikt kan worden om muren te bouwen. Indien deze voorzien zijn van gaatjes maken bijen er graag hun nest in. Daarnaast kunnen ze van deze leem ook gebruik maken om hun nestgangen mee dicht te metselen.
Hoe?
Vul een klein vakje met een mengsel van leem en water. Laat de leem uitharden. Tijdens het uitharden, wanneer de leem nog vochtig is, kan je een cilindervormig voorwerp in de leem steken (bv. Een lange spijker). Zo maak je op een makkelijke manier gaatjes in de leem.
STENEN
Ideaal om op te warmen op koude dagen
Stenen zijn minder in trek dan hout, holle plantstengels of leem, maar het is een leuke afwisseling. Daarnaast warmen stenen snel op. Hier kunnen de bijen gebruik van maken vroeg in de ochtend alvorens op zoek te gaan achter voedsel. Het zijn namelijk koudbloedige dieren die zonnige plekjes nodig hebben om op krachten te komen.
Hoe?
- Ga op dezelfde manier te werk voor het boren van de gaten als bij de houtblokken. Gebruik wel voorboren die bedoelt zijn steen en niet voor hout.
- Door het gebruiksgemak worden vaak snelbouwstenen waar reeds gaten inzitten gebruikt. Deze gaten zijn te groot en worden niet benut door bijen, althans niet om hun nestgangen in te maken. Ze kunnen er wel lekker in opwarmen.
Onderhoud van een bijenhotel
Een bijenhotel vergt geen tot weinig onderhoud. Enkel en alleen wanneer er al meer dan één jaar geen activiteit is rond jouw bijenhotel is het tijd om het oude materiaal te vervangen door nieuw. Je kan het oude nestmateriaal ergens op een schaduwrijke plek in de tuin leggen. Zo kan de eventuele nieuwe generatie die zich nog aan het ontwikkelen is hun cyclus voltooien zonder dat er nieuwe eitjes in gelegd worden. Dit materiaal mag er gerust blijven liggen. Door onbehandeld hout te gebruiken zal dit verteren en de holle plantstengels kunnen dienen als nestmateriaal voor vogels.
De bijenlarven zijn bestand tegen winterse temperaturen en mogen zeker niet binnengehaald worden! Laat je bijenhotel dus gedurende de winter zeker buiten staan.
Verf je bijenhotel niet. Dit kan schadelijk zijn voor de insecten. Een klein accent met ecologische verf die geschikt is voor bijenkasten kan wel.
