Hoe maak je een biodiverse zorgtuin uitnodigend om te verblijven?

In een biodiverse zorgtuin voorzien we mogelijkheden om het leven in de tuin te kunnen observeren. Veel van de complexiteit en het detail van de natuur merk je pas op als je halt houdt. Het is in de momenten van verstilling dat je het hoort: het rijk gelaagde gefluit van vogels rondom. Het is in de momenten van rust dat je het ziet: hoe diep een blad is ingesneden tot op de nerven. Als je vertraagt, dan ben je ontvankelijker voor je omgeving. In een positie van fysieke rust komen dieren soms ook naar je toe: een vogel die voor je voeten komt hoppen of een vlinder die op je schouder neerstrijkt. Om alle gebruikers ten volle te laten genieten van een biodiverse tuin, zijn verschillende plekjes nodig die deze natuurervaringen kunnen faciliteren.
Daarnaast kan een biodiverse zorgtuin elementen bevatten die uitnodigen tot verkenning en activiteit en op die manier stimuleren om in de tuin te verblijven. Zoals bijvoorbeeld een kleurrijke bloemenborder of waterelement (dat ook door geluid kan aantrekken) iets verderop in de tuin, of het plaatsen van speeltuigen voor kinderen, waardoor zowel kinderen als (groot)ouders naar buiten gelokt worden. Daar gaan we dieper op in bij de ontwerpkwaliteit ‘activerend’.

Plaats verblijfsplekken op een ‘immersieve manier’ in de tuin

Het beleven van biodiversiteit wordt gestimuleerd door verblijfsplekken op een immersieve manier in de tuin te plaatsen. Heel concreet betekent dat zo dicht mogelijk bij het groen, of beter nog: er middenin en helemaal door omringd. Het type groen is de belangrijkste sfeerbepaler van de zitplek. Opgaande groenstructuren, zoals struiken, zorgen voor de beste beschutting, vooral wanneer die bijvoorbeeld in de rug van een zitbank zijn geplaatst of een windbuffer vormen. Lagere begroeiingen waar men overheen kan kijken, zorgen voor overzicht. In ons artikel In welk landschap voelen we ons het best? kan je hier meer over lezen.

Zorg dat daarbij ook de verschillende groene plekjes – de groenelementen – van de biodiverse zorgtuin kunnen beleefd worden, zoals kunnen turen in de vijver, de groei van de groenten in de moestuin vaststellen, verkoeling zoeken onder een grote boom, genieten van de spelende wind in een bloemenweide of van de mooie bloei en het bijhorende insectengefladder van een vaste plantenborder.

Op die manier kan de gebruiker contact met de zorgtuin ervaren via alle zintuigen (zoals verschillende kleuren zien, planten en kleine dieren aanraken, geluiden van de natuur horen, bloemen ruiken of eventueel ook vruchten proeven), wat het mogelijk maakt de tuin en zijn weldadige effect ten volle te beleven.

Hou rekening met de gebruikers van de zorgtuin

De aanlokkelijkheid van een zitplek verschilt naargelang de gebruiker en het doel van de tuin en/of zitplekjes. Het is het type zorgvrager of de hoofddoelgroep van een zorgvoorziening die bepaalt met welke mate van comfort de tuin het beste ingericht wordt. Een zorgvriendelijke zit-, lig- of andere verblijfsplek is dus altijd aangepast aan de doelgroep en ook de materiaalkeuze is hierop afgestemd.
Zo zijn onderrijdbare picknickbanken en ergonomisch buitenmeubilair (met rug- en armleuning) goede keuzes voor oudere doelgroepen of mensen met fysieke beperkingen.
Jongeren zal je dan weer eerder verleiden met informele zit-, lig- of hangplekjes zoals een hangmat tussen twee bomen of zitstammetjes in kring. Sowieso is het aangewezen om voldoende zitplekjes te voorzien.
En hoewel we de gebruiker willen onderdompelen in de beleving van de tuin door visuele, auditieve en tactiele sensaties kan het soms – afhankelijk van de doelgroep – net van belang zijn om overprikkeling te voorkomen. Hier kan je meer lezen over hoe je biodivers zorggroen kan ontwerpen dat als een rustgevend geheel ervaren wordt. Ook de ontwerpkwaliteiten veiligheid en optimale toegankelijkheid spelen hierin een rol.

Maar evenzeer de zorgverleners vinden best een plaats in de tuin. Zo kunnen rustplekken of net plekken voor ontmoeting, zoals voor gemeenschappelijk lunchen, ook voor hen bijzonder welkom zijn, soms best in een afgescheiden deel in de tuin.
Ook hierbij worden die verblijfsplekken best afgestemd op wie die gebruikers zijn en waarom ook zij de zorgtuin gebruiken. Zo kan naast een zitbank een extra verharde ruimte aangemaakt worden, zodat ook rolstoelgebruikers of kinderen in kinderwagens optimaal bij het bezoekende gezelschap kunnen plaatsnemen. Hierover vind je meer inspiratie in het onze ontwerpkwaliteit ‘sociaal verbindend’.

Zorg voor variatie en kom zo tegemoet aan verschillende noden en omstandigheden

Elke gebruiker van de tuin is anders en ook de doelstellingen van de verblijfsplekken kunnen variëren en meervoudig zijn van aard. Zo kan het zinvol zijn om zowel ietwat afgeschermde zitplekjes te voorzien voor een klein aantal personen, waar meer persoonlijke of therapeutische gesprekken gevoerd kunnen worden, als plekken waar grotere groepen kunnen plaatsnemen voor bijvoorbeeld groepsgesprekken.  Of men kan ervoor kiezen om zitplekjes zonder of net met tafels te voorzien (bijvoorbeeld voor creatieve activiteiten of activiteiten waarbij schrijven nodig is). Streef in elke tuin naar een verscheidenheid en frequentie aan verblijfsplekken. Zo kan elk individu wel ergens zijn gading vinden.

Houd daarbij ook rekening met de blootstelling van een plek. Dit kan te maken hebben met de blootstelling aan weerselementen, die soms wel of soms niet wenselijk is, zoals zon of net schaduw, warme middagzon of net de ochtendzon, regen of wind en de variatie daarbinnen afhankelijk van het seizoen. Zo kan een zonnige zitplek pal op het zuiden interessant zijn in de herfst, winter of lente, maar dan weer te heet zijn in de zomer. Sowieso is het belangrijk om de tuin in alle seizoenen uitnodigend te maken door bijvoorbeeld voldoende variatie te voorzien in de bloeiperiode van planten en doorheen het hele jaar, mogelijkheden te voorzien waarmee ook in de winter activiteiten in de tuin kunnen plaatsvinden etc.

Daarnaast heeft ook het publieke karakter van een plek zijn belang, zoals veel passage of doorzichten naar de straat naar net stilteplekken met weinig passage. Het kan ook interessant zijn om vlakbij de ingang van de tuin of vlakbij het zorggebouw al een beschutte verblijfsplek te voorzien, om zo mensen de tijd te geven even te wennen aan het buiten zijn vooraleer verder te gaan of om minder mobiele mensen de kans te geven om vlakbij het gebouw toch in de tuin te kunnen verblijven.
Ook hier is dus een afwisseling tussen geborgen plekken en meer open plekken van belang.

Die plekken kunnen op een heel formele manier worden ontworpen en ingericht, zoals een comfortabel ingerichte en duidelijk leesbare zitplek met (standaard) meubilair en verhard. Maar ze kunnen evenzeer informeel ingericht worden en tot stand komen door bijvoorbeeld verplaatsbaar meubilair, gebruik van natuurlijke materialen als zitmateriaal (boomstronken) of om af te schermen (samen met de bewoners aanplanten, tuinpanelen vlechten etc.). Dit laat een flexibeler gebruik van de buitenruimte toe. Werken met verplaatsbaar tuinmeubilair (zoals lichte stoelen) en voorzien van verschillende soorten verblijfplekjes in de tuin biedt de gebruiker bovendien de mogelijkheid om zelf te bepalen wat hij wil doen, waar hij even wil verpozen. Zelfbeschikking en autonomie zijn belangrijke factoren voor levenskwaliteit en kunnen het welzijn verhogen. Des te meer in een zorgomgeving, waar zorgvragers gewoonlijk minder vrijheid en controle ervaren.