Betekenisvolle groenactiviteiten in de biodiverse zorgtuin - een indeling in vijf belevingsaspecten

Citeren als:

Herlinde Dael, Steff Briers & Catherine De Vos (2022). Betekenisvolle groenactiviteiten in de biodiverse zorgtuin. Website Biodivers Zorggroen HOGENT, www.biodiverszorggroen.be en www.biodiverszorggroen.nl

In biodiverse zorgtuinen kunnen in het kader van tuintherapie allerhande activiteiten georganiseerd worden. In het kader van Biodivers Zorggroen werden deze opgedeeld in vijf categorieën die we benoemen als belevingsaspecten. Concrete voorbeelden van activiteiten per belevingsaspect kan je vinden in het luik ‘zorggroenactiviteiten’ van deze website. Sommige ideeën komen van zorgvoorzieningen die we bezochten om zelf inspiratie op te doen en en worden nu in de praktijk al met succes toegepast. Hieronder geven we een korte inleiding bij de vijf belevingsaspecten en geven we een aantal inspirerende quotes vanuit onze gesprekken met zorgverleners.   

1. Beleven en ontdekken

Onder deze categorie vallen heel wat mogelijke activiteiten. Elk seizoen biedt andere kansen om de tuin te verkennen.  Een wandeling op een blotevoetenpad of een waarnemingswandeling zijn bijvoorbeeld zintuigprikkelend.  

Wandelpaden kunnen je leiden naar verschillende biodiverse groenelementen in de tuin zoals een bijenhotel, een bloemrijk graslandje of een waterelement.  
Een zorgvoorziening kan er bewust voor kiezen om op sommige plekken struiken over het pad te laten groeien zodat bewoners niet anders kunnen dan er even te voelen. Of het wandelpad kan op bepaalde plekken wat versmallen zodat bewoners die elkaar passeren sneller even met elkaar in gesprek gaan. Voor kinderen (en ook volwassenen) kan het plaatsen van een wilgenhut of een speelheuvel geweldig zijn om het spelen en ontdekken te bevorderen.   

Ik denk dat het eerder is u aanpassen aan de mensen die ge voor u hebt. Want tegen sommigen kunt ge echt zeggen van “Stopt nu eens even, nu gaan we eens even een minuut met de ogen dicht en proberen de warmte van de zon, en … hebt gij dat nu gehoord? Was dat een vogel? Of wat was dat?” Niet van we gaan nu een mindfulness-oefening doen, want die gaan zeggen van “Stopt eens met uw zever”, dus dan is dat zo wat: “Amai, voelt ge dat ook dat zonneke op uw rug? Amai dat doet goed, hé?”.
ergotherapeut – Het GielsBos

Er is bijvoorbeeld een struik die tegenover het wandelpad groeit, soms snoeit men die dan weg. Dat zouden we kunnen doen en dan heb je een vlotte doorgang. Wij zeggen neen, we laten dat zo. We laten dat een tijdje staan want de mevrouw in de rolstoel is zo actief bezig. Die struik komt voor haar en ze voelt eens aan de blaadjes, ze ruikt er eens aan, ze knipt eens, ze breekt voor mijn part een hele tak af. Ze is ondertussen aan die struik bezig, dus laat die struik zijn ding maar doen.
focusgroep - WZC Aan de Beverdijk

Activiteiten binnen deze categorie hoeven trouwens niet buiten door te gaan.  Men kan er ook voor kiezen om binnen een belevingsruimte te creëren. Een voorbeeld hiervan is het WZC Aan de Beverdijk in Limburg, waar via een sensorische groene ruimte de mogelijkheid wordt geboden tot aromatherapie, projectie van natuurbeelden en natuurgeluiden en tot reminiscentie door tuinmateriaal in de ruimte te plaatsen.   

Ontdekken en beleven kan bijvoorbeeld ook in de winter wanneer het sneeuwt, door de sneeuw mee naar binnen te nemen. Of een vogelhuisje voor het raam kan zorgen voor contact met de natuur zonder dat je ervoor naar buiten moet.  

Ontdekken en beleven. Klik op de afbeelding voor meer informatie

2. Creatief bezig zijn

De tuin kan eveneens gebruikt worden om creatief bezig te zijn. De natuur doet dromen, inspireert, maakt wakker. Denk maar aan een suncatcher of een windorgel.   Men kan creatief zijn met het werken met materiaal dat vaak beschouwd wordt als ‘afval’. Denk maar aan snoeimateriaal, afgevallen bladeren of vruchten. Zo kan een vlechtwerk of een plantensteun gemaakt worden met snoeihout. Ook een bijenhotel maken kan met materiaal uit de tuin. Het vraagt wat technisch inzicht, maar is helemaal niet moeilijk.  
Activiteiten buiten kunnen meegenomen worden naar binnen of van binnen naar buiten gebracht worden. Denk maar het fotograferen van inspirerende plekken in de tuin en dan met deze foto’s aan de slag gaan, een kunstwerk maken en dit een plek geven in de tuin, een kunstwerk maken met materiaal uit te tuin, … . 

Ze gaan dan buiten in de tuin ergens stenen gaan zoeken, die we dan wassen en verven. Ze maken daar dan mannetjes van met gekke gezichten. En dan gaan we die verstoppen in het bos, andere bewoners die aan het wandelen zijn, kunnen die dan zoeken.
medewerker actieteam  - Het GielsBos

Creatief bezig zijn. Klik op de afbeelding voor meer informatie.

3. Bewegen

Wandelen staat op nummer één in vele voorzieningen als buitenactiviteit. Er zijn vele soorten wandelingen. Het kan gaan van mindfull wandelen, tot een gezondheidswandeling met de buurt, van een verhalenwandeling tot een fakkeltocht tot een wandeling met de ezels.   

Bewegen en sporten gebeurt in veel voorzieningen. In PTC Rustenburg doet men bijvoorbeeld aan Tai Chi in de vlindertuin. In het WZC Aan de Beverdijk in Limburg werd een rolstoel fit-o-meter uitgewerkt. (klein)Kinderen kunnen deze oefeningen samen met hun oma of opa uitvoeren of bewoners kunnen dit op eigen houtje of met andere bewoners doen.   Vaak gebeuren bewegingsactiviteiten in een rustig hoekje of in het gazon.

Een andere activiteit die in vele voorzieningen terugkomt is het moestuinieren, gekoppeld aan verschillende doelen zoals het oefenen van werkvaardigheden, ontspannen, samenwerken, trainen van fijne motoriek,…   

Even naar de tuin. Munt plukken voor de thee, naar de dieren gaan kijken of een kleine kine-sessie doen in openlucht. In de tuin zijn mensen op een zinvolle manier actief. Kinderen leven zich uit en gaan op ontdekking.
Leidraad generatietuinen - GoodPlanet

Bewegen. Klik op de afbeelding voor meer informatie.

4. Rust en geborgenheid  

 Rust en geborgenheid kunnen op verschillende manieren gecreëerd worden in de tuin,  zoals door een apart hoekje in de schaduw met een zitbank of een ‘gevoelsplek’ (voor meer info over gevoelsplekken zie www.debleekweide.be). Voor ouderen kan het zaken van vroeger herkennen zijn in de tuin zoals bepaalde bloemen in de bloemenweide of kruiden in de verhoogde plantenbakken. Voor anderen bieden een overzichtelijke tuin en open ruimte rust. Andere rustelementen kunnen een waterelement zijn of een kapelletje.   

Bij een dementietuin is het belangrijk dat ook de wandelpaden niet zorgen voor onrust of angst. Onderstaand voorbeeld komt uit een van de bezochte voorzieningen.  

Het gebeurt in heel veel WZC. Mensen lopen zich dood, omdat ze niet meer weten dat ze er al geweest zijn. En ze zoeken iets dat ze […], dus eigenlijk moet je ervoor zorgen dat de mensen zich in het gebouw en de tuin niet kunnen doodlopen. Cru gezegd, het klinkt nogal contradictorisch, maar je moet maken dat je baantjes hebt die doodlopen. Als je geen baantjes hebt die doodlopen, lopen de mensen zich dood.
focusgroep – WZC Curando Beernem

Rust en geborgenheid. Klik op de afbeelding voor meer informatie.

5. Ontmoeten  

 Een plekje om te zitten, een bankje langs het wandelpad, een moestuin om in te werken zijn allemaal plaatsen om elkaar te ontmoeten. De tuin kan een plaats zijn om samen aan sport te doen of een spel te spelen. De natuur, de tuin, de bloemen, de vogels bieden altijd een gespreksonderwerp.  
Daarnaast is het wandelen in de natuur tegenwoordig een manier om aan gesprekstherapie te doen, zoals in onderstaande quotes van de bezochte zorginstellingen te lezen valt. Het buiten zijn en wandelen is andere manier van in contact treden, wat voor sommige mensen makkelijker gaat.   Daarnaast kunnen sociaal contact en ontmoeting ook gestimuleerd worden door kookactiviteiten en barbecues die georganiseerd worden voor en door bewoners, cliënten, familie en de buurt.  

Maar ik zie veel meer hulpverleners met patiënten buiten rondlopen. Ik zie ook dikwijls psychologen het gesprek onderweg doen, in de plaats van het achter een bureau te voeren.
tuin- en asinotherapeut – PZ Sint-Alexius Grimbergen

Mensen vinden dat geforceerd om face-to-face te praten, en op het moment dat ze aan het wandelen zijn, dan kijkt gij voor u, dan moet ge niet naar iemand kijken. Dan zijt ge niet aan het praten, dan zijt ge aan het wandelen.
verpleegkundige gedwongen opname – PC Sint-Jan-Baptist Zelzate